550. rocznica urodzin
ur. 19 lutego 1473 r. w Toruniu,
zm. przed 21 maja 1543 r. we Fromborku.
Polski polihistor: prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, zajmujący się również astronomią i astrologią, matematyką, ekonomią, strategią wojskową, kartografią i filologią. Bywa też nazywany fizykiem i filozofem.
Wielki polski astronom Mikołaj Kopernik urodził się w 1473 r. w Toruniu. Pochodził z zamożnej rodziny. Jako młody człowiek studiował na uniwersytecie w Krakowie, gdzie zainteresował się astronomią. Mając dwadzieścia kilka lat udał się do Włoch, studiował tam prawo i medycynę na uniwersytetach w Bolonii i Padwie, później na uniwersytecie we Ferrarze uzyskał stopień doktora prawa kanonicznego. Większość dojrzałego życia spędził we Fromborku, gdzie był kanonikiem katedralnym. Kopernik nie był zawodowym astronomem; swego wielkiego dzieła, które przyniosło mu sławę, dokonał w czasie wolnym od obowiązków kapłańskich.
W czasie pobytu we Włoszech Kopernik zapoznał się z koncepcją filozofa greckiego Arystarcha z Samos, który twierdził, że Ziemia i inne planety krążą wokół Słońca. Kopernik nabrał przekonania, że ta heliocentryczna hipoteza jest słuszna. W wieku około czterdziestu lat rozesłał do swoich przyjaciół krótki rękopis przedstawiający w zarysie własne teorie na ten temat. Kopernik spędził wiele lat na obserwacjach i obliczeniach niezbędnych dla opracowania książki O obrotach ciał niebieskich, w której opisał szczegółowo swoją teorię i przytoczył odpowiednie dowody.
W 1533 roku, mając sześćdziesiąt lat, Kopernik wygłosił szereg wykładów w Rzymie, w których przedstawił główne punkty swoich teorii. Papież nie wyraził wówczas swojej dezaprobaty. Ostatecznie Kopernik zdecydował się opublikować książkę mając już blisko siedemdziesiąt lat i dopiero w dniu swojej śmierci – 24 maja 1543 roku, otrzymał z drukarni jej pierwszy egzemplarz.
W swojej książce Kopernik słusznie stwierdzał, że Ziemia obraca się dookoła swojej osi, a Księżyc krąży wokół Ziemi i że Ziemia oraz inne planety krążą wokół Słońca. Jednak, podobnie jak jego poprzednicy, nie docenił wielkości układu słonecznego. Mylił się również sądząc, że planety poruszają się po okręgach lub epicyklach. Jego teoria była zatem nie tylko skomplikowana pod względem matematycznym, ale również niedokładna. Mimo to książka wzbudziła ogromne zainteresowanie. Skłoniła również innych astronomów, m. in. wielkiego duńskiego astronoma Tycho de Brahe, do przeprowadzenia bardziej dokładnych obserwacji ruchu planet. Właśnie na podstawie danych obserwacyjnych, które zgromadził Tycho de Brahe, Johannes Kepler zdołał wreszcie ustalić dokładne prawa ruchu planet.
Arystrach z Samos wysunął hipotezę heliocentryczną ponad siedemnaście wieków przed Kopernikiem, słusznie jednak całą zasługę przypisuje się Kopernikowi. Hipoteza Arystracha była jedynie natchnionym domysłem, nigdy nie przedstawił on swojej teorii na tyle szczegółowo, aby była użyteczna z naukowego punktu widzenia. Kopernik natomiast opracował szczegółowo matematyczną stronę hipotezy i tym samym przekształcił ją w użyteczną teorię naukową, w oparciu, o którą można było przewidywać i której słuszność dawało się potwierdzić przez obserwacje astronomiczne. Miało też sens porównywanie jej ze starszą teorią, wedle której Ziemia była środkiem wszechświata. Oczywiste jest, że teoria Kopernika zrewolucjonizowała nasze pojęcie wszechświata i doprowadziła do wielkich zmian w poglądach filozoficznych. Oceniając znaczenie Kopernika należy jednak pamiętać, że astronomia nie ma tak szerokiego zastosowania w praktyce, jak fizyka, chemia i biologia. W zasadzie można zbudować telewizor, samochód czy nowoczesną fabrykę chemiczną bez znajomości teorii Kopernika (nie można jednak tego uczynić nie korzystając z odkryć Faradaya, Maxwella, Lavoisiera i Newtona).
Uwzględnienie samego tylko bezpośredniego wpływu Kopernika na technikę spowodowałoby jednak całkowite pominięcie prawdziwego znaczenia jego teorii. Książka Kopernika była nieodzownym prologiem prac zarówno Galileusza, jak i Keplera. Ci z kolei byli wielkimi poprzednikami Newtona i to ich odkrycia umożliwiły Newtonowi sformułowanie praw ruchu i grawitacji. Z historycznego punktu widzenia opublikowanie De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskich) było punktem wyjścia dla nowożytnej astronomii i – co ważniejsze – nowożytnej nauki.
Źródło: Michael H. Hart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1995
MULTIMEDIA:
https://frombork.art.pl/pl/tajemnice-mikolaja-kopernika/
https://www.kopernik.org.pl/wystawy
